Η παρακμή της Αμερικής (2)

Τον Μάρτιο του 1991, ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος ανακοίνωνε θριαμβευτικά ότι «αρχίζει να διαφαίνεται μια νέα παγκόσμια τάξη στην οποία οι αρχές της δικαιοσύνης και του fair play θα προστατεύουν τους αδύναμους από τους ισχυρούς και η ελευθερία και η ανθρωπιά θα εδραιωθούν μεταξύ των λαών». «Η αποστολή μας πρέπει να είναι η διαρκής ειρήνη». Η νέα τάξη και το «τέλος της ιστορίας» ακολούθησαν την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Είχε τρία πρόσωπα: παγκοσμιοποίηση στην κοινωνική οργάνωση, κοσμοπολιτισμός στη θεσμική και νεοφιλελευθερισμός στην οικονομική. Συστατικά της ήταν το διεθνές δίκαιο, οι διεθνείς οργανισμοί και θεσμοί, η παγκόσμια «κοινωνία πολιτών» και οι ΜΚΟ. Συνδυάστηκε με την ιδεολογική ηγεμονία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αναβάθμιση των Ηνωμένων Εθνών, την απελευθέρωση των αγορών και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.

Αλλά τα προβλήματα της νέας περιόδου είχαν ήδη φανεί από τη δεκαετία του 1980, παρότι δεν τα είχε προβλέψει η «βιομηχανία» της γεωπολιτικής: «ειδικοί», ιδρύματα και think tanks, ένα καλοπληρωμένο είδος ιδεολογικής δημοσιογραφίας. Δεν υποπτεύθηκαν την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης ούτε κατανόησαν ότι η αποχώρηση του διπολισμού θα οδηγούσε σε περίοδο μεγάλης αστάθειας. Πίστεψαν ότι η επικράτηση του καπιταλισμού στην Κίνα θα την οδηγήσει σε φιλελεύθερη δημοκρατία. Πίστεψαν ότι η ηγεμονία της Αμερικής ήταν αυταπόδεικτη και αναγκαία. Τα υποστήριξαν και οι δικοί μας εκσυγχρονιστές «αναλυτές». Απέτυχαν σε όλα.

Το τέλος της νέας παγκόσμιας τάξης

Η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους σήμανε το τέλος της νέας παγκόσμιας τάξης και τη χρεοκοπία των υποστηρικτών της. Ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος έβαλε απότομα τέλος στην ελπίδα για διαρκή ειρήνη: «Νέες θανάσιμες απειλές έχουν ξεπηδήσει από τα κράτη-ταραξίες και τους τρομοκράτες. Δεν θα διστάσουμε να δράσουμε μόνοι μας, αν αυτό είναι απαραίτητο, και να ασκήσουμε το δικαίωμά μας στην αυτοάμυνα ενεργώντας προληπτικά». Ο κοσμοπολιτισμός έδωσε τη θέση του σε αυταπάτες μιας νέας αυτοκρατορίας. O Τζον Μπόλτον, ηγέτης της νεο-συντηρητικής παράταξης, υποστήριξε πριν από τον πόλεμο του Ιράκ ότι οι διεθνείς συνθήκες είναι δεσμευτικές πολιτικά, όχι νομικά, και μπορούν να εγκαταλειφθούν αν το επιβάλλει η πολιτική σκοπιμότητα.

«Η Αμερική είναι η κυρίαρχη δύναμη στον κόσμο» έγραφε ο πανεπιστημιακός σύντροφος του Μπόλτον, Τσαρλς Κραουθάμερ, το 2001, «πιο ισχυρή από οποιαδήποτε άλλη έχει υπάρξει από την εποχή της Ρώμης. Κατά συνέπεια, η Αμερική είναι σε θέση να αποφεύγει τους κανόνες, να αλλάζει τις προσδοκώμενες συμπεριφορές και να δημιουργεί νέες πραγματικότητες με αδιάλλακτες επιδείξεις βούλησης…Πρέπει χωρίς ντροπή, απολογίες, συμβιβασμούς, να είμαστε η Αμερική του συνταγματικού ηγεμονισμού».

Ο ιδεολόγος του νεο-ιμπεριαλισμού και φίλος του κ. Μητσοτάκη, Νιλ Φέργκιουσον, γράφει το 2003 ότι η Αμερική πρέπει να αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος των πόρων της στο να κάνει τον κόσμο «ασφαλή για τον καπιταλισμό και τη δημοκρατία». Η κυβέρνηση τον άκουσε: Ο στρατιωτικός προϋπολογισμός αυξήθηκε μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις κατά 50 δισ. δολάρια, περισσότερο από το σύνολο των στρατιωτικών δαπανών της Βρετανίας και της Γερμανίας. Αλλά στον νέο πολυπολικό κόσμο τα αεροπλάνα και τα τανκς δεν αρκούν. Το 2002, ο Αμρ Μούσα, πρόεδρος του Αραβικού Συνδέσμου, είχε προειδοποιήσει ότι μια επίθεση στο Ιράκ θα άνοιγε «τις πύλες της κόλασης». Αυτό ακριβώς έγινε.

Η αιώνια ειρήνη που είχε ευαγγελιστεί στον 18ο αιώνα ο Καντ και στον 20ό ο Χάμπερμας -δύο Γερμανοί που εγκατέλειψαν την ισχύ και ανακάλυψαν το δίκαιο μετά από μεγάλες ήττες- χάθηκε στα βουνά του Αφγανιστάν και στα σοκάκια της Μπάρζα. Ταυτόχρονα η παραβίαση του διεθνούς δικαίου στη Γιουγκοσλαβία και στο Ιράκ, η περιφρόνηση των Ηνωμένων Εθνών και η αδιαφορία για την παγκόσμια κοινή γνώμη έκανε την Αμερική την πιο μισητή χώρα στον κόσμο. Οπως είπε ο υπουργός Εξωτερικών του Μεξικού το 2004, «τι μας νοιάζει στο Μεξικό ή στη Χιλή ποιος κυβερνά στη Βαγδάτη. Αυτό που μας νοιάζει και μας ανησυχεί είναι πώς η υπερδύναμη ασκεί την εξουσία της».

Η κίνηση από τον διπολισμό του Ψυχρού Πολέμου στην πολυπολική εποχή μας ήταν σταδιακή. Η πτώση των αυτοκρατοριών ξεκινάει όταν το κέντρο δεν μπορεί να ελέγξει τα σύνορά του. Κομβική στιγμή στην πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας ήταν το Αφγανιστάν. Μια ίδια πορεία διακρίνουμε και στη διεθνή θέση της Αμερικής. Το Αφγανιστάν παίζει κεντρικό ρόλο στην πτώση της σοβιετικής αυτοκρατορίας και αρχίζει την παρακμή της αμερικανικής. Οταν η Σοβιετική Ενωση αποφάσισε να καθαρίσει τα σύνορά της από τους μουτζαχεντίν, προκάλεσε την αρχή του τέλους της. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ακολούθησαν τους αντιπάλους τους, κάνοντας το Αφγανιστάν το σοβιετικό Βιετνάμ.

Η CIA όπλισε τους αντάρτες και πέτυχε τον σκοπό της, αλλά ταυτόχρονα ώθησε στη γιγάντωση του τζιχαντισμού και στη μεταφορά του σε όλη την περιοχή και εν καιρώ στην εισαγωγή του στο εσωτερικό της Δύσης. Σήμερα η αμερικανική αυτοκρατορία είναι μια αυτοκρατορία χάους, οι ΗΠΑ υπερδύναμη που δεν μπορεί να επιβάλει τη θέλησή της. Στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν, την Υεμένη, τη Συρία και τη Λιβύη οι φιλοαμερικανικές δυνάμεις βρίσκονται σε υποχώρηση και οι δυτικές παρεμβάσεις χειροτερεύουν την κατάσταση. Υπάρχει μια αίσθηση ανασφάλειας και αταξίας παντού.

Οι εξελίξεις στη Συρία είναι σημαντικές. Η ξαφνική απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα και να μειώσει τον αριθμό τους στο Αφγανιστάν αποτέλεσε δυσάρεστη έκπληξη για την Ευρώπη, τους περιφερειακούς συμμάχους, όπως το Ισραήλ, αλλά και το αμερικανικό διπλωματικό κατεστημένο.

Η σχεδόν καθολική άποψη των αμερικανικών υπηρεσιών ασφαλείας ήταν ότι πρέπει να παραμείνουν στην ανατολική Συρία για να αποτρέπουν τις δύο μεγάλες απειλές, τον ISIS και την επικυριαρχία του Ιράν στο Ιράκ και τη Συρία. Η απόφαση οδήγησε σε παραίτηση τον υπουργό Αμυνας Τζέιμς Μάτις, τον τελευταίο της παλιάς φρουράς. Στην επιστολή παραίτησής του, ο Mάτις προειδοποίησε ότι ο Τραμπ βάζει σε κίνδυνο την αμερικανική ασφάλεια εγκαταλείποντας τους φίλους της Αμερικής. «Δεν μπορούμε να προστατέψουμε τα συμφέροντά μας χωρίς να διατηρήσουμε ισχυρές συμμαχίες και να δείξουμε σεβασμό προς τους συμμάχους». Ο Μπάιντεν δεν θα αλλάξει την απόφαση παρότι θα δείχνει μεγαλύτερο «σεβασμό» και θα απευθύνεται πιο ευγενικά στους συμμάχους.

Η επέκταση της τρομοκρατίας και της πολιτικής του εκφοβισμού βοήθησε στην εγκατάσταση ενός παγκόσμιου κράτους έκτακτης ανάγκης, που σήμερα γενικεύεται με δικαιολογία την πανδημία. Η συστηματική παρακολούθηση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, η αύξηση της καταστολής και των δυνάμεων της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών, η επιβολή του δικαίου της εξαίρεσης στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες δίνουν την εντύπωση ότι μπαίνουμε σε μια περίοδο αυταρχικής και απολυταρχικής δημοκρατίας, ενός καπιταλισμού με απάνθρωπο πρόσωπο. Αλλά και το κοινωνικό μέρος της νέας τάξης σύντομα εγκαταλείφθηκε για να σωθεί ο καπιταλισμός.

Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίστηκε ως το ύστατο στάδιο της Ιστορίας. Αλλά η ανεξέλεγκτη κίνηση κεφαλαίων οδήγησε σε τεράστια αύξηση των ανισοτήτων, σε δομική ανεργία και καταστροφή της κοινωνικής συνοχής, παρότι δεν τα κατάλαβε ο κ. Πισσαρίδης. Γιατί ποιο ήταν το νόημα του Τραμπ; Νίκη του εθνικού καπιταλισμού, του εθνικιστικού ρατσισμού, εγκατάλειψη της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης. Ο Τραμπ είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας ενός οικονομικού συστήματος, της γεωπολιτικής αστάθειας στην οποία οδήγησε και της προσπάθειας διαχείρισης της παρακμής του.