Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς
Birkbeck Institute of the Humanities
Θεωρία στο Μέγαρο
ΕΦΣΥΝ ‘Πολιτικά & Φιλοσοφικά Επίκαιρα’
Open Athens
O ΣΥΡΙΖΑ χρειάζοταν ένα “κασσελάκη”. Αλλά ποιόν
Ο ΣΥΡΙΖΑ χρειαζόταν έναν «κασσελάκη». Αλλά ποιον;(1)
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ
Ο άγνωστος Κασσελάκης δεν βγαίνει από την παράδοση της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό ήταν εκλογικό προσόν. Στην Αμερική, ο όρος left χρησιμοποιείται για το Δημοκρατικό Κόμμα. Δεν ξέρουμε αν αυτό το πρότυπο θέλει ο πρόεδρος. Εχουμε, λοιπόν, την απαραίτητη ριζική αλλαγή. Πού θα πάει, εξαρτάται από όλα τα μέλη του κόμματος.
Μετωνυμία: σχήμα λόγου στο οποίο μια έννοια ή αντικείμενο αντικαθίσταται από μια λέξη που σχετίζεται στενά με την έννοια ή το πράγμα. Ετσι, η καρδιά σηματοδοτεί την αγάπη, το κόκκινο χρώμα τον κομμουνισμό και την Αριστερά, η Hoover την ηλεκτρική σκούπα.
Η θυελλώδης και αναπάντεχη εμφάνιση του Στέφανου Κασσελάκη τους τελευταίους τρεις μήνες δικαιολογεί τη δημιουργία της μετωνυμίας «κασσελάκης». Σηματοδοτεί την ξαφνική και ριζική αλλαγή μιας οργάνωσης ή οντότητας, σε άγνωστη όμως κατεύθυνση. Στον ΣΥΡΙΖΑ, η ριζική αλλαγή έπρεπε να ξεκινήσει το 2019. Δεν έγινε. Σήμερα πηγαίνει σε σωστή κατεύθυνση; Η στήλη αυτή έχει υποστηρίξει σταθερά και μόνιμα ότι για να επιβιώσει η Αριστερά πρέπει να αλλάξει. Ας δούμε κάποια απαραίτητα βήματα.
1 Μια βαθιά και τίμια αποτίμηση της κυβέρνησης 2015-2019, της αντιπολίτευσης μετά το 2019 και των γενικότερων λόγων της σταδιακής παρακμής που οδήγησε στις εκλογικές συντριβές του 2023. Μόνο η κατανόηση των κυβερνητικών και αντιπολιτευτικών λαθών μπορεί να οδηγήσει σε ριζική αναδιάταξη και διαμόρφωση των απαραίτητων προϋποθέσεων για την ανάταξη.
2 Για να πετύχει η ανασυγκρότηση, πρέπει να στηριχτεί στην ανάλυση της κοινωνικής αναπαραγωγής στον ύστερο καπιταλισμό της «γενικής διάνοιας» και της λειτουργίας της ιδεολογίας την εποχή των οριζόντιων δικτυώσεων. Την προηγούμενη περίοδο εγκαταλείφθηκε η θεωρητική μελέτη και ανάλυση του κοινωνικού γίγνεσθαι, των ταξικών και επαγγελματικών διαστρωματώσεων. Η επιστημονική κατανόηση αντικαταστάθηκε από μια επιδερμική επικοινωνιακή στρατηγική. Μόνο η μελέτη και η έρευνα θα εξηγήσουν ποια κοινωνικά στρώματα αντιπροσωπεύει η Αριστερά, αντιστοιχίζοντας την κομματική πολιτική με τις κοινωνικές εξελίξεις.
3 Οι κομματικές οργανώσεις σήμερα αισθάνονται απαξιωμένες. Δεν καλούνται να δημιουργούν πολιτικές για τα τοπικά προβλήματα, ενώ οι απόψεις τους για τις εθνικές πολιτικές δεν λαμβάνονται υπόψη. Χρειάζεται ριζική ανασύνταξη του κόμματος και μετάβαση από μηχανισμό στελεχικών βαρονιών και διεξαγωγής εκλογών σε ζωντανό οργανισμό παραγωγής πολιτικών. Πρέπει να ανοίξουν τα γραφεία και να επανασυσταθούν οι οργανώσεις στην κοινωνία. Για να ριζωθούν οι οργανώσεις σε δήμους, συνδικάτα, συλλόγους και επιμελητήρια πρέπει να γίνουν το «κόμμα στον χώρο τους», συστατικά ενός «συλλογικού διανοούμενου», συνθήματα που ακούγονταν στα συνέδρια αλλά ποτέ δεν έγιναν πράξη. Πώς γίνεται αυτό;
4 Υποστηρίξαμε επανειλημμένα με άρθρα και υπομνήματα σε γραμματείς του κόμματος πως μπορεί να αναβαθμιστεί εμπνεόμενο από τους Ποδέμος, τις εκστρατείες του Σάντερς και του Κόρμπιν. Το κόμμα πρέπει να εγκαταλείψει την ασφάλεια της επετηρίδας, να έχει εύπλαστη μορφή, πορώδεις παρυφές και διαφανείς διαδικασίες που επιτρέπουν τη συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Αφήνοντας την ασφάλεια και δυσπραγία της ρουτίνας, να γίνει εργαστήρι δομών, ιδεών, μεθόδων. Οι κλασικές οργανώσεις μελών παραμένουν βασική δομή αλλά λειτουργούν με φυσική και ψηφιακή μορφή. Η χρήση ψηφιακών μέσων δεν είναι αναπόδραστο αποτέλεσμα της τεχνολογικής εξέλιξης, ούτε κάποια μονομανία των τεχνολογικά εγγράμματων. Ανταποκρίνεται στην αλλαγή της γνωσιακής οργάνωσης. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν στο κόμμα να συγκεντρώνει και να επεξεργάζεται πληροφορίες, απόψεις και προτάσεις από μέλη και φίλους. Ετσι γίνεται ένας πραγματικός «συλλογικός διανοούμενος».
5 Η κεντρική και τοπικές ψηφιακές πλατφόρμες επιτρέπουν την οργάνωση θεματικών συζητήσεων είτε με γενικά αντικείμενα –το περιβάλλον, την παραγωγική ανασυγκρότηση, την εργασία και την προστασία της– είτε πιο εξειδικευμένα και τοπικά. Πρέπει να είναι ανοιχτές σε γνώστες των θεμάτων που δεν είναι μέλη του κόμματος. Ετσι, ο διάλογος υπερβαίνει τα στενά κομματικά πλαίσια, πλουτίζεται από τη γνώση και σοφία της κοινωνίας αλλά ταυτόχρονα της δίνει λόγο. Οι κομματικοί κατηγόρησαν την πρόταση για «λικβινταρισμό», μια λέξη κάλυμμα του φόβου απώλειας της εξουσίας. Οταν τελικά φτιάχτηκε ο iSyriza, δεν ήταν πλατφόρμα διαβούλευσης δίπλα στις οργανώσεις μελών αλλά μια ψηφιακή «ντουντούκα» για την ηγεσία. Ο ψηφιακός πυλώνας πρέπει να αλλάξει λοιπόν και να γίνει εργαλείο συλλογικής συζήτησης, διαβούλευσης και απόφασης.
6 Το μόνο ζωντανό κομμάτι του κόμματος σήμερα είναι οι τάσεις. Δεν είναι ρεύματα ιδεών, όπως υποστήριζαν, αλλά μηχανισμοί διεκδίκησης εξουσίας – πολιτικής, συμβολικής αλλά και υλικής. Τα χαρτάκια με τις λίστες για ψήφιση στα συνέδρια και τις συνδιασκέψεις αποτελούν χαρακτηριστικό σύμπτωμα. Το κύριο ενδιαφέρον των τάσεων είναι η επικράτηση στα όργανα με τα επακόλουθα προνόμια. Η μόνη αλλαγή που έγινε στο κόμμα ήταν η «διεύρυνση» με τη συμμετοχή 160.000 μελών στην ψηφοφορία του 2023. Αλλά απέτυχε. Οχι γιατί τη σταμάτησε το «αριστερόμετρο» αυτών που «υπέσκαπταν» τον πρόεδρο.
Αυτά είναι ανοησίες που χρησιμοποιήθηκαν για να υποσκάψουν τα λίγα δυστυχώς στελέχη της νέας γενιάς με γνώσεις και πετυχημένη σταδιοδρομία. Η Αχτσιόγλου, ο Τσακαλώτος, ο Ηλιόπουλος, ο Χαρίτσης ήταν αυτοί που χρησιμοποίησε ο Τσίπρας στην προεκλογική εκστρατεία. Είναι αυτοί στους οποίους μπορεί να στηριχτεί η νέα πορεία. Η διεύρυνση απέτυχε, γιατί πολλά νέα μέλη γράφτηκαν μόνο για την εκλογή προέδρου. Οι λίγοι που ενδιαφέρθηκαν είδαν σύντομα ότι η λειτουργία των οργανώσεων έχει γίνει αγγαρεία με περιορισμένη συζήτηση και λιγότερη συντροφικότητα.
Πρέπει, επομένως, οι τάσεις να αντικατασταθούν από ρεύματα ιδεών που μπαίνουν σε διαβούλευση εσωτερικά και δημόσια αντιπαράθεση με τις δεξιές ιδέες. Δυστυχώς η Αριστερά έχει χάσει την πάλη των ιδεών, γιατί σε μεγάλο βαθμό την έχει εγκαταλείψει. Ετσι, η πολιτική επικράτηση της Δεξιάς κινδυνεύει να γίνει απόλυτη ιδεολογική ηγεμονία. Το πιο απαραίτητο think tank της νέας περιόδου είναι αυτό που ερευνά την αριστερή θεωρία και πολιτική του 21ου αιώνα, συνεισφέροντας και στη δημιουργία των επιμέρους πολιτικών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, το μεγαλύτερο αριστερό κόμμα στην Ευρώπη, έχει ευθύνη να συντονίσει τη διεθνή συζήτηση για την κλιματική κρίση και την ανθρωπόκαινο εποχή, την ψηφιακή μετάβαση, τον νέο διεθνισμό και τη σοσιαλιστική μετάβαση.
7 Τα μόνα που δεν χρειάζονται αλλαγή αλλά επικαιροποίηση είναι τα αξιακά θεμέλια και το όραμα του κόμματος. Η ισότητα, η ελευθερία και η κοινωνική δικαιοσύνη αποτελούν τις αξίες μας. Η δημοκρατική μετάβαση στον σοσιαλισμό, τον ορίζοντα της δράσης του αριστερού κόμματος. Αυτά είναι σταθερά και μόνιμα. Αν αλλάξουν, το κόμμα εγκαταλείπει τον χώρο της Αριστεράς.
8 Η εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη, καθ’ όλα νόμιμη, ήταν σύμπτωμα της παρακμής του κόμματος. Το κόμμα δεν έκανε έκτακτο απολογιστικό και προγραμματικό συνέδριο πριν από την εκλογή προέδρου. Τα μέλη δεν ήξεραν τις θέσεις των υποψηφίων για την αποτίμηση της περιόδου 2019-2023 και πολύ λίγα για τις προτάσεις τους. Στηρίχτηκαν στην εικόνα που χτίστηκε την προηγούμενη περίοδο που θεωρήθηκε αποτυχημένη. Οι τάσεις αποδέχτηκαν το πρωθύστερο αυτό σχήμα, γιατί πίστευαν ότι, όποιος και να κέρδιζε τις εκλογές, η τασική ισορροπία θα επιβίωνε. Δεν περίμεναν τη δυναμική της υποψηφιότητας Κασσελάκη. Το καθολικό αίτημα για έναν «κασσελάκη» προσωποποιήθηκε έτσι από κάποιον που δύσκολα θα ήταν υποψήφιος, αν δεν είχε επικρατήσει η λογική προσωπικών φιλοδοξιών και γρήγορων λύσεων. Η διάψευση των προσδοκιών έγινε πικρία, θυμός, επίθεση, συχνά έξω από κάθε όριο.
Το κόμμα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Χρειάζεται καταλαγή: απόσυρση της απειλής διαγραφών και άμεση σύγκληση συνεδρίου για να ξεκινήσει η πολιτική συζήτηση. Ο άγνωστος Κασσελάκης δεν βγαίνει από την παράδοση της ελληνικής Αριστεράς. Αυτό ήταν εκλογικό προσόν. Στην Αμερική, ο όρος left χρησιμοποιείται για το Δημοκρατικό Κόμμα. Δεν ξέρουμε αν αυτό το πρότυπο θέλει ο πρόεδρος. Εχουμε λοιπόν την απαραίτητη ριζική αλλαγή. Πού θα πάει, εξαρτάται από όλα τα μέλη του κόμματος. Γι’ αυτά, στο επόμενο.
*Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»